PRT - je kindje leren communiceren

Vaak leren kinderen met autisme spectrum stoornis later praten, of zelfs helemaal niet. Zo ging het ook met Marc. Fysiek liep hij altijd al achter, maar ik ging er vanuit dat het met de taal dan wel goed zou komen. Maar rond anderhalf jaar zei hij nog steeds geen woord, waardoor bij mij de alarmbellen echt gingen rinkelen. We startten met logopedie, en daar gingen we, een heel jaar lang, elke vrijdag naar Gorinchem op en neer. Een hele lieve en kundige logopediste, maar Marc was niet te porren voor de spelletjes. Puzzels maken, wat is dat? Boekjes lezen? Bladeren, dát is leuk, maar wat er op die bladzijden stond interesseerde hem geen lor. De paar woordjes die we hem aangeleerd kregen, raakte hij ook zo weer kwijt.

Op het Kinderdagcentrum kreeg hij een logopediste die op locatie met hem aan de slag ging. Dat scheelde ons weer een wekelijks ritje, dus dat was fijn. Maar uit de rapportages merkte ik al dat deze mevrouw totaal de aansluiting niet vond bij Marc. Ze mocht niet eens in de buurt komen en was alleen maar aan het proberen met hem te mogen spelen. Dit schoot echt totaal niet op. Maar ja, wij wisten ook niet goed wat we moesten doen. Misschien zou het wel nooit komen?

Pivotal Response Treatment (PRT)

Toen Marc 4 was belandden we bij Yulius – een GGZ-instelling – en werd de diagnose ASS gesteld. Een van de adviezen was om Pivotal Response Treatment (PRT) bij Marc in te zetten. PRT is een gedragstherapie, gericht op het verbeteren van het sociaal contact en de communicatie van het kind. In maximaal 10 sessies van een uur zouden wij als ouders gecoacht worden in de principes van deze therapie. De bedoeling was dat we het geleerde thuis zouden toepassen en de volgende week weer verder zouden oefenen op locatie.

Het eerste wat we deden, was in kaart brengen wat Marc leuk vond om te doen en wat hem zou motiveren om te leren. Juist omdat voor kinderen met autisme het nut van communiceren niet altijd duidelijk is, is het handig een situatie te kiezen waarin ze graag wat moeite doen voor iets leuks! Voor Marc betekende dit bijvoorbeeld het rijden van een autootje van een knikkerbaan. De tweede stap is om zo veel mogelijk leermomenten in te bouwen in de spelsituatie. De autootjes gingen allemaal in een doorzichtige pot, waar het deksel op ging. Zo kon Marc het autootje wel zien, maar er niet meteen bij om er mee te spelen. Hij moest daarom duidelijk gaan maken wat hij wilde. Na elk autootje dat hij kreeg ging het deksel weer op de pot, waardoor er elke keer weer een leermoment was.

Het ABC-tje en inzetten van prompts

Wat ik erg waardevol vond, is dat je dieper duikt in het gedrag van je kind en waarom bepaald gedrag (in dit geval niet praten) plaatsvindt. In de PRT methode gebruiken ze hiervoor een ABC-tje: er gaat altijd iets vooraf aan het gedrag (Antecedent), je hebt het gedrag zelf (Behaviour) en het gevolg daarvan (Consequence). Met gedragstherapie probeer je de A en de C te optimaliseren, zodat het kind de kans heeft het gewenste gedrag te tonen.

Wat vooraf gaat aan het gedrag is in het geval van het aanleren van eerste woordjes vaak een prompt. Een prompt is een vraag die je stelt, waarbij je verwacht dat je kindje op een bepaalde manier reageert. Er zijn vijf soorten prompts die je afwisselend kunt inzetten:

1. Voorzeggen. Hierbij zeg je een woord voor, met de verwachting dat je kindje het woord nazegt. In het geval van het autootje, hielden we het autootje voor Marc en zeiden we ‘auto’. Deze prompt gebruik je vaak wanneer je een nieuw woordje voor een object of actie wil aanleren.

2. Wachten. Bij de wacht-prompt zeg je even niks en geef je je kindje de kans om het juiste woord zelf te zeggen.

3. Invullen. Hierbij geef je een voorzetje, door een deel van een zin voor te zeggen en je kind het woord in te laten vullen. ‘Ik wil de …’, waarbij je kind het woord ‘auto’ kan zeggen. Liedjes en rijmpjes werken in dit geval ook erg goed!

4. Open vraag. Je stelt bijvoorbeeld de vraag: ‘Wat wil je?’ of ‘Wat wil je drinken?’. Je kind kan dan zelf het juiste woord benoemen om aan te geven wat hij of zij wil hebben of drinken. Hierbij is het wel belangrijk dat je kind het juiste woord al weet te koppelen aan het voorwerp of de actie, anders is deze prompt nog te moeilijk.

5. Fysieke prompt. De fysieke prompt kun je combineren met het wachten, door niks te zeggen, maar wel het autootje op te tillen of aan te wijzen.

Bekrachtigers

Wanneer je kindje dan dat woord laat horen waar je zo lang op hebt gehoopt, is het zaak om dat te belonen! In de PRT methode noemen ze dit bekrachtigen. Door direct op het gewenste gedrag een passende bekrachtiger in te zetten, bevestig je het gedrag van je kind. Hij leert daardoor dat er een consequentie aan zijn gedrag zit en dat – in dit geval – communiceren dus nut heeft! De meest basale vorm is herhalen van wat je kindje zei en geven waar hij zojuist om vroeg. Een voorbeeldje van Marc met de autootjes. Ik haal één autootje uit de glazen pot en houdt hem voor Marc en zeg ‘auto’. Marc zegt ‘auto’, waarop ik enthousiast roep ‘Auto!’ en het autootje geef. Marc kan het autootje nu van de knikkerbaan laten rijden.

Belangrijk bij het inzetten van bekrachtigers is dat ze direct volgen op het gedrag en afhankelijk zijn van het gedrag. Daarbij mag elke poging tot communicatie beloond worden, zodat de motivatie zo hoog mogelijk blijft. Een derde tip is om te zoeken naar een zo natuurlijk mogelijke bekrachtiger. In het geval van Marc met het autootje is het logisch om het autootje te geven. Als ik dan een sticker of snoepje zou geven, zou dit geen passende beloning zijn en kan het verwarrend werken voor je kindje.

Mijn ervaringen met PRT

Wij hebben heel veel gehad aan de PRT sessies en hebben in zo’n acht sessies enorm veel bereikt. Waar Marc toen we begonnen een paar woordjes inzette, had hij na vijf sessies al vijftig woordjes in zijn repertoire en konden we twee woorden gaan combineren. Heel eerlijk, de therapeute zei wel dat dit lang niet altijd zo goed gaat, maar voor ons was het een echte doorbraak. Marc genoot er van, had heel veel lol en voor ons was het ook fijn om een uurtje zonder afleiding met hem te kunnen spelen en hem stappen te zien zetten.

Een aantal van de belangrijkste dingen die ik heb geleerd, heb ik onderstaand nog op een rijtje gezet:

- Less is more! Dit vond ik zo’n eyeopener en tegelijkertijd is het zo simpel! Kleine kinderen pikken normaliter van nature woordjes op als je met ze praat. Maar voor kinderen met autisme kan het erg lastig zijn uit al die zinnen en woorden dat ene woord te pikken wat je bedoelt. Als je zegt: ‘Kijk daar wat een mooie hond!’ zijn dat zes woorden die op die hond kunnen slaan. Begin met ‘Hond’, zodat je kindje makkelijker het juiste label kan plakken. Als je kind zo’n vijftig woorden onder de knie heeft, kun je een woord gaan toevoegen en combineren. Dus in plaats van alleen ‘Auto’, zeg je ‘rode auto’, of ‘auto rijden’.

- Maak er een feestje van. Het belangrijkste is dat je kindje gemotiveerd blijft en het nut van communicatie in gaat zien. Zoek daarom goed naar situaties of spelletjes die je kindje leuk vindt en creëer daar leermomenten omheen.

- Blijf zo dicht mogelijk bij wat je kindje al kan, om zoveel mogelijk successen te kunnen vieren. Zo blijft het haalbaar en niet te uitdagend, maar komt je kindje stapsgewijs toch steeds verder. Wanneer je kindje nog helemaal niet kan praten, dan is het maken van een klank al reden om hem uitbundig te belonen.

Bronnen

Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van onze eigen ervaringen, en de informatie die voorafgaand aan de sessies aangereikt hebben gekregen:

Koegel, L.K, Koegel, R.L, Bruinsma. Y, Brookman, L, Fredeen, R. (2004): Pivotal Response Training. (Reader over het aanleren van eerste woordjes) Vertaald door Bruinsma, Y. en Saveur, S., voor Centrum Autisme 2006.