Troost en trots.

Hoe logisch ook, het is een ontzettend drukke, emotionele, gekke week. Dat er veel geregeld moest worden wist ik, maar zó veel als wat er op ons bord kwam had ik vooraf niet kunnen bedenken.

Het is inmiddels donderdag, als ik opsta voel ik de onrust in mij. De onrust dat de tijd veel te snel gaat omdat ik E.J. zo lang en nog veel langer bij me wil houden. Afscheid nemen dat kán niet in zo’n korte tijd. Maar het moet. Aan de ene kant is het een geluk dat er zo veel te doen is, het leid me af. Op deze dag komen mijn broer en schoonzus weer, ze gaan samen met de kinderen E.J. zijn kist beschilderen als de ingehuurde spreker voor de uitvaart langs komt. Een dag eerder heb ik hem kort gesproken via de telefoon, een prettige, rustige man die duidelijk alles goed wil doen. Voor M. en N., voor de overige familie, voor mij en de belangrijkste in dit geheel: voor E.J.

Als hij binnen komt en we met elkaar kennisgemaakt hebben, vertelt hij hoe hij te werk gaat. “Ik zal veel vragen stellen, maar vertel ook wat in je op komt. De mooie dingen en herinneringen, die waar je keihard om moet lachen, maar ook dit.. de situatie waar jullie nu ongewild in zitten, vertel het me.” En waar begin je dan als je weet dat er een eind zit aan ons verhaal, E.J. zijn verhaal. En dan slaat het bij mij in als een bom. E.J. is naast alle herinneringen alleen nog maar een verhaal. Het maakt me boos, zijn en onze toekomst is weg. En verdrietig, zó verdrietig en helemaal als ik zie hoe er buiten schaaltjes met verf gevuld worden en N. vrolijk met de kwastjes zwaait en M. haar ideeën over wat ze wilt schilderen voorlegt aan haar oom en tante.

Na 1,5 uur praten en herinneringen delen met een lach en een traan voegen de kinderen en mijn broer en schoonzus zich weer bij ons. De spreker vraagt mijn broer hoe hij ons zag. “Als een fantastisch team, ze ademden elkaar.” Ik kijk naar mijn broer met tranen die branden en M. komt bij me zitten. Ze fluistert: “Wanneer kom je kijken naar onze kunst mam?” “Als de meneer klaar is lieverd, dan ga ik meteen kijken.” En dan noemt hij haar naam. “M. ik wil ook nog graag met jou praten over papa.” Ze knikt en luistert naar wat hij haar vraagt. Ze kan niet veel uitbrengen en daar speelt hij goed op in. “Ik heb een idee, want al mijn vragen daar kun je niet zo veel mee. Maar wat zou jij papa nog willen vertellen? Wat zou jij iedereen nog over papa willen vertellen en zou je dat zelf durven en willen?” Haar ogen staan wagenwijd open en haar hele lijf is gespannen. “Nee.” Zegt ze resoluut. “Dan moet ik huilen en gaat iedereen mij uitlachen.” Ze barst in tranen uit en leunt tegen mij aan. De spreker komt dichterbij en praat op zachte toon tegen haar. “Je moet niks doen wat jij niet wil. Maar denk er over na, dat hoeft niet nu. Dat mag ook samen met mama later vandaag of morgen of overmorgen. Wat jij wil en niemand zal je uitlachen, iedereen zou je ontzettend dapper vinden.” Ze veegt haar tranen weg en knikt. “Maar wat als ik het toch niet kan?” Hij kijkt mij aan en dan zeg ik haar: “Dan zal ik je helpen. En als het dan ook niet lukt, dan doet P. de spreker dat.” Ik haal haar haren uit haar gezicht en hou haar tegen me aan terwijl ze snikt. “Ik ga er over nadenken. We zijn een team hè mama?” Ik knik en huil met haar mee.

Als de spreker vertrekt trekt zij mij direct van de bank af. “Kom je kijken mam?” We lopen naar de schuur en zonder twijfelen loopt ze naar binnen. Ze gaat naast de kist van E.J. staan en wijst aan wat zij allemaal gemaakt heeft en wat N. gemaakt heeft. Handjes, papa zelf, hartjes, vlinders en bloemen sieren de deksel van zijn kist. Terwijl we het staan te bewonderen komt ook de uitvaartverzorger langs. Hij komt de kaarten brengen en kijken hoe het met ons gaat, wat hij voor ons kan doen. Ik bekijk de kaart, zo in mijn handen voelt het zo gek. De voorkant is een lijn met vogeltjes en eentje vliegt er weg. En daar staat dan zijn naam en zijn geboortedatum én sterfdatum. Ik moet even slikken als ik voordat ik de binnenkant bekijk en dan zie ik zijn foto met daaronder het gedicht dat ik uitgekozen heb en passend is voor wat er gebeurd is.

“Uitgezwaaid.

We zwaaien mensen uit

ons leven

Zonder het vooraf te weten

‘Was gezellig’

‘Zie je gauw’

‘Welterusten’

‘Ik hou van jou’

En wat voelde als een komma

Blijkt uiteindelijk een punt

We zwaaien uit

Zonder te weten

Omdat je soms

Niet weten kunt.”

“En zo voelt het, als een komma. Het verhaal, ons verhaal is nog niet af.” Zeg ik die avond tegen mijn moeder. En dan schuift M. een briefje onder mijn neus waarvan ik eerst dacht dat het een tekening was. Maar ze heeft geschreven wat ze wil zeggen tijdens de uitvaart en haar woorden die ze zo op papier gezet heeft raken mij, maar maken me ook trots. “Stuur je het naar die meneer mama? En als ik het niet kan, we zijn een team dus dan kunnen we het!” Ik omhels haar. “Ik ben trots op je.”-