“Wat is ze groot voor haar leeftijd”

Toen we net te horen hadden gekregen dat Iris het Sotos Syndroom heeft was dit een van de moeilijkste opmerkingen om te horen. Het voelde confronterend, omdat dát is wat duidelijk zichtbaar is van het syndroom. Het feit dat ze snel groeit en dús groter is dan andere kinderen. Het feit dat ze eruitziet als een kindje van drie jaar, terwijl ze nog maar net twee jaar is.

Ondanks dat ik wist dat degene die het dat op dat moment zei helemaal niet de intentie had, raakte zo’n opmerking me wel. Ik wist niet hoe ik moest reageren. In sommige gevallen deed ik het af met “ja hé” en ging dan over op iets anders. In andere gevallen had ik de behoefte om wél te delen waarom Iris groter is. Ik zei dan ‘ja, dat klopt. Iris heeft namelijk een groeistoornis vanwege een zeldzaam syndroom. Ze groeit dus sneller dan andere kinderen’. Vaak luchtte het op om het gewoon te delen. Maar niet altijd had ik zin om het hele verhaal te vertellen, waarom ze wellicht buiten ‘de norm’ valt.

Waarom vergelijken we onszelf met anderen?

Ik moet ook de hand in eigen boezem steken. Ook ik maak me natuurlijk wel eens schuldig aan het vergelijken. Zowel bij mezelf als bij m’n kinderen. Het deed bij mij de vraag rijzen: waarom vergelijken we ons met anderen? En in dit geval: waarom vergelijken we onze kinderen met andere kinderen?

De sociale vergelijkingstheorie

De Amerikaanse sociaalpsycholoog Leon Festinger beschreef in 1954 waarom we onszelf met anderen vergelijken. Volgens zijn sociale vergelijkingstheorie doen mensen dit om te begrijpen waar ze staan binnen een groep en om hun eigen gedrag, gevoelens en meningen te evalueren. Zo proberen we antwoord te krijgen op de vraag: wie ben ik?

We vergelijken onszelf bewust én onbewust, en gebruiken anderen als maatstaf. Festinger onderscheidde twee vormen:

1. Opwaartse vergelijking – Je vergelijkt jezelf met mensen die beter presteren. Dat kan motiveren, maar ook frustreren of je zelfbeeld verlagen.

2. Neerwaartse vergelijking – Je vergelijkt jezelf met mensen die het minder goed doen. Dat kan je zelfvertrouwen versterken, maar ook leiden tot stilstand.

Waarom vergelijken ouders hun kind?

Ouders vergelijken hun kind vaak (onbewust) met anderen. Meestal om te checken of hun kind zich goed ontwikkelt en bijvoorbeeld op tijd praat, loopt of vriendjes maakt.

In onze samenleving zijn er allerlei verwachtingen over wat “normaal” is bij kinderen. Als een kind daarvan afwijkt, valt dat op. Denk aan hoe groot een kind is, of hoe snel het leert.

Ook speelt mee dat ouders zich soms willen bewijzen: dat hun opvoeding werkt, of dat ze trots kunnen zijn op wat hun kind al kan. Sociale druk en verwachtingen van anderen versterken dat gevoel.

Hoe ga je om met opmerkingen van anderen?

Vergelijkingen kunnen soms erg confronterend zijn, zeker wanneer ze gaan over iets waar jij of je kind zich al van bewust is. Het kan helpen om te onthouden dat mensen vaak uit nieuwsgierigheid of vanuit hun eigen perspectief reageren. Hun opmerking is meestal geen oordeel, ook al kan het wel zo voelen.

Hoe kun je erop reageren?

Je kunt ervoor kiezen om kort en bondig te reageren, zoals in mijn geval: “Ja, ze is inderdaad wat groter.” En dan overgaan op een ander onderwerp. Als je de behoefte voelt om meer te delen, kun je uitleggen wat er aan de hand is – maar alleen als dat voor jou goed voelt. Soms lucht het op, en helpt het mensen ook om te begrijpen wat er speelt. Jij beslist hoeveel je wilt vertellen. Jij kent je kind het beste en weet wat bij jou past. Uiteindelijk gaat het erom dat jij je eigen weg vindt in deze gesprekken, op een manier die voor jou en je gezin goed voelt.

Bij mij is dat best even een tijdje zoeken geweest. Ik had in het begin heel veel moeite met dergelijke opmerkingen, omdat ik zelf ook nog vol in de emotie zat. Daarnaast had ik het gevoel Iris te moeten beschermen, vanuit soort ‘oergevoel’. Ik merk dat het me inmiddels makkelijker afgaat. Ik kan beter een afweging maken of ik wel of niet het hele verhaal op dat moment wil delen. Dus ook hier geldt: geef het wat tijd én oefening baart kunst..

Vergelijken kinderen ook?

Toen duidelijk werd dat Iris op de reguliere basisschool zou starten, hield het me bezig hoe het op school zou gaan. Hoe zou er naar haar worden gekeken, met name naar haar lange lengte? Zou dat haar belemmeren waardoor ze minder aansluiting kan vinden bij andere kinderen?

Ik las dat op jonge leeftijd, peuters en kleuters, nog niet de cognitieve vaardigheden hebben om zichzelf te vergelijken met andere kinderen. Ze richten zich vooral op hun eigen ervaringen en behoeften, en hun zelfbeeld ontwikkelt zich nog zonder zich te vergelijken met anderen.

Pas later, rond de leeftijd van 6/7 jaar, beginnen kinderen zich bewust te worden van de verschillen tussen zichzelf en anderen en ontstaat de neiging om zich te vergelijken. Dit komt omdat het zelfbewustzijn begint te groeien en ze zich meer bewust worden van sociale verwachtingen en normen. Dit is ook het moment waarop kinderen opmerkingen en reacties van anderen serieus gaan nemen, wat kan bepalen hoe ze over zichzelf denken.

Iris zit inmiddels bijna een jaar op de basisschool, en tot nu toe gaat het hartstikke goed. Ik blijf wel alert op eventuele opmerkingen of reacties van andere kinderen. Ondertussen probeer ik Iris mee te geven dat ze trots mag zijn op zichzelf en zich sterk mag voelen. Hopelijk helpt dat haar zelfvertrouwen te groeien, zodat ze straks ook beter om kan gaan met eventuele opmerkingen van anderen.

Vergelijken doen we allemaal – bewust of onbewust. Maar hoe mooi zou het zijn als we elkaar wat vaker écht zouden zien, zonder meetlat. Ieder kind ontwikkelt zich op zijn of haar eigen tempo, op een unieke manier. En juist dat maakt elk kind bijzonder.