Jasmina Borgeld: “Het afscheid dat ons leven voorgoed veranderde”

De laatste dagen

De dagen vooraf waren zwaar en verwarrend. De huisarts was nog langs geweest en had ons gerustgesteld: mijn vader lag er rustig bij, zijn nieren werkten nog, hij kreeg nog voeding en vocht binnen. “Dit kan nog wel even duren,” zei hij. Maar diep vanbinnen voelde ik dat het niet lang meer zou zijn. Ik wist het gewoon. Soms voel je aan dat iets definitief aan het kantelen is, dat het einde nadert, hoe hoopvol de woorden van een arts ook klinken.

Die donderdagavond werd hij plotseling onrustig. Hij trok aan zijn dekens, maakte geluiden die ik niet kon plaatsen en duwde mijn hand weg toen ik probeerde hem vast te houden. Met dat kleine beetje kracht dat hij nog had, gaf hij me het gevoel dat hij mij niet wilde laten dichtbij komen. Het deed zoveel pijn. Was het echt afwijzing? Of kon hij simpelweg niet meer verdragen wat er met zijn lichaam gebeurde? Mijn moeder wist hem uiteindelijk weer te kalmeren, zoals alleen zij dat kon. Hij vertrouwde haar blind. Zijn veiligheid lag altijd in haar handen.

De volgende ochtend leek hij iets stabieler. Hij at nog een klein beetje en werd gewassen door de thuiszorg. Maar terwijl ik aan de keukentafel zat, zei mijn moeder zacht: “Het gaat niet lang meer duren.” Haar blik zei meer dan duizend woorden. Ik wilde het niet geloven, maar ergens wist ik dat ze gelijk had.

Farah bij haar nana

Die middag liet ik Farah nog één keer bij hem in bed kruipen. Ze gaf hem kusjes, streelde zijn hand en keek hem met haar grote ogen vol liefde aan. Hij genoot altijd zo van haar, ook al kon hij dat al een tijd niet meer uitspreken. Mijn hart brak toen ik haar daar zag liggen. Hij reageerde bijna niet meer op haar, op zijn oogappel… zijn alles. Het voelde alsof dit de laatste keer zou zijn dat ze zo dicht bij haar nana mocht zijn. Alsof mijn gevoel me influisterde: onthoud dit moment, want het komt nooit meer terug.

Ik stond daar, vlakbij, terwijl Jerry hem zijn laatste slokken water gaf. Toen kwam dat ene moment waarop de tijd even stil leek te staan

Paniek onder de douche

En toen gebeurde er iets wat ik zelf nauwelijks kan verklaren. Misschien was het paniek, misschien een manier om grip te krijgen op een situatie waar je geen controle over hebt. Terwijl mijn vader zijn laatste gevecht vocht en we met zijn allen in zijn kamer waren, besloot ik ineens te gaan douchen. Ik waste mijn haar, alsof dát op dat moment belangrijk was. Halverwege bonsde mijn zusje keihard op de deur. “Kom! NU!” schreeuwde ze. Mijn hart sloeg over. Het moment was daar.

Ik sprong zonder me af te drogen in mijn kleding, mijn haren nog druipend vol shampoo, en rende naar zijn kamer. Daar lag hij. Zijn ogen, die al dagen gesloten waren, stonden wagenwijd open. Ik pakte zijn hand, keek hem aan en streelde zijn voorhoofd. Nadat ik er een tijd had gestaan, fluisterde ik zacht: “Papa, ik ga mijn haren uitspoelen. Maar als je voelt dat het moment is gekomen, hoef je niet op mij te wachten. Ga maar… het is goed zo.”

Ik stapte opnieuw onder de douche en liet mijn tranen de vrije loop. Ze stroomden samen met het water door het doucheputje, alsof ik mezelf eindelijk even helemaal mocht verliezen. Toen ik terugkwam, was hij er nog. Zijn ademhaling was hoog en zwaar, maar hij vocht nog steeds.

De laatste slokken water

Jerry zat naast hem, samen met mijn moeder en zusje. Hij gaf mijn vader voorzichtig water met een lepel, zamzamwater, heilig water uit Mekka. Tot onze verbazing dronk mijn vader het gulzig op, alsof hij er kracht uit probeerde te halen. Alsof zelfs op dat allerlaatste moment zijn lichaam nog even wilde blijven vechten. Maar niet veel later werd zijn ademhaling trager. Zijn blik werd leger. Zijn strijd liep op zijn einde.

Mijn moeder zat naast hem, zijn handen stevig in de hare geklemd. Mijn zusje stond dicht tegen haar aan, stil, met tranen in haar ogen. En ik stond daar, vlakbij, terwijl Jerry hem zijn laatste slokken water gaf. Toen kwam dat ene moment waarop de tijd even stil leek te staan. Mijn vader huilde, tranen gleden over zijn wangen, en hij pakte mijn moeders handen stevig vast. En toen, terwijl mijn moeder zacht uit de Koran las, blies hij zijn laatste adem uit.

Op de automatische piloot

Het was alsof alles in mij op slot ging. Terwijl mijn zusje nog half in shock was en bleef hopen dat hij zijn ogen weer zou openen, schakelde ik over naar een soort automatische piloot. Ik belde de huisarts, die hem officieel dood moest verklaren. Ik belde de uitvaartverzekering. Ik lichtte familie in. Alles had ik geregeld voordat mijn vader koud werd. Het was alsof ik dacht dat ik alleen overeind kon blijven door te handelen, door te regelen. Maar vanbinnen stortte ik volledig in.

Later die avond stroomde er familie binnen. Iedereen kwam om afscheid te nemen, om er te zijn voor mijn moeder, mijn zusje en mij. Het huis vulde zich met verdriet, met tranen, maar ook met verhalen en herinneringen. Het was intens en soms overweldigend.

Mijn vader was geen man van grote woorden of stoere gebaren. Hij sprak zelden over zijn gevoelens en loste dingen niet altijd op de manier waarop je misschien van een vader zou verwachten. Maar juist in zijn eenvoud, in zijn aanwezigheid, zat zijn waarde. En dat werd die avond meer dan ooit zichtbaar.

Sindsdien is er een leegte die met geen pen te beschrijven is

Een begrafenis in coronatijd

En toen begon het volgende zware proces: een begrafenis regelen in coronatijd. Mijn vader wilde altijd vanuit huis begraven worden. Geen koude aula, geen afstandelijke ceremonie. Vanuit de warmte van zijn eigen huis, waar hij zich veilig voelde. Mijn zusje en ik vonden het een gek idee dat hij thuis wilde blijven na zijn dood. We vonden het zelfs een beetje eng. Maar het leek alsof hij zich tot het laatste moment ermee had bemoeid en het precies ging zoals hij dat wilde. Het was overigens helemaal niet eng; het was juist fijn om dicht bij hem te zijn en even naar hem toe te kunnen gaan wanneer wij dat zelf wilden, in plaats van ons te houden aan de tijden van een rouwcentrum.

Zijn uitvaart was intiem, klein en toch waardig. Er mocht niet veel, maar we deden wat wél kon. Mijn vader hield van mensen om zich heen. Hij genoot van drukte, gezelligheid en het samen zijn met familie. Daarom twijfel ik nog steeds of hij deze intieme uitvaart met de beperkingen van coronatijd echt gewild zou hebben. Hij was geen man voor stilte of lege stoelen; hij leefde op in gezelschap.

Alsof het lot ons nog een extra herinnering wilde geven, lag er die dag ook een dik pak sneeuw. Mijn vader had er een hekel aan; zodra de eerste vlokken vielen, stond hij altijd met zijn schep klaar om de stoep schoon te maken. Nu was hij er niet meer en waren het mijn zusje en zwager die de oprit sneeuwvrij maakten. Terwijl mijn zwager tussen het vegen door met Farah een iglo bouwde om haar wat af te leiden, voelde ik de leegte nog sterker. Hij, die altijd klaagde over de sneeuw, was er niet meer om het weg te vegen.

De leegte die achterblijft

Sindsdien is er een leegte die met geen pen te beschrijven is. Ik dacht dat ik voorbereid was. We hadden al zo vaak afscheid van hem genomen in de afgelopen jaren. Telkens dachten we dat het de laatste keer was, en telkens verraste hij ons door toch weer op te krabbelen. Maar dit keer was het anders. Dit keer was er geen weg terug.

En ook al heb ik vrede met het feit dat zijn lijden voorbij is, ook al ben ik dankbaar dat hij thuis mocht sterven zoals hij dat wilde, de leegte die hij achterlaat vult niemand meer op.
Mijn vader is weg en de leegte die hij achterlaat lijkt alleen maar groter te worden.

Lees ook

Jasmina Borgeld: “De stervensfase ingaan: vasthouden en loslaten”

Lees ook

Jasmina Borgeld: “De laatste wensen van mijn vader, een sprookje dat te kort duurde”

Mijn naam is Jasmina. Ik ben inmiddels moeder van twee prachtige kinderen. Maar deze kinderen kwamen er niet zomaar.
Er is een tijd geweest waarin ik écht geloofde dat ik nooit moeder zou worden. Dat mijn grootste wens altijd een gemis zou blijven. Ik heb geleefd met die gedachte, gehuild om die gedachte, gevochten tegen die gedachte.

Daarom deel ik dit. Niet omdat het makkelijk is, maar omdat het nodig is. Omdat één op de zes stellen te maken krijgt met vruchtbaarheidsproblemen. Omdat ik één van die zes was.

En omdat ik wil dat jij die dit leest en zich nu misschien zo alleen voelt in dit gevecht, weet dat je niet alleen bent.
Ik zie je. Ik voel met je mee. En ik hoop dat je, hoe jouw pad ook loopt, je eigen kracht blijft vinden in de liefde waarmee je deze strijd voert.

Ik neem je dus in mijn columns mee in het fertiliteitstraject, maar ook in het ziekbed van mijn vader, die ik verloren heb aan kanker.
Je kunt me volgen op Instagram voor eerlijke verhalen over moederschap, kwetsbaarheid en het leven zoals het echt is. Maar ik begrijp ook dat als je midden in deze crisis zit… er wellicht nog niet aan toe bent.

Liefs,
Jasmina